ખરો મોક્ષ પણ તે જ છે કે-જેમાં દૃષ્ટા-દર્શન-અને દ્રશ્ય નો ક્ષય થઇ જાય.
મુક્ત અવસ્થામાં દૃશ્ય (જગત) વગેરે રહેતું નથી.અને, જ્યાં સુધી દૃશ્ય વગેરે રહે ત્યાં સુધી મોક્ષનો અનુભવ થઇ શકતો નથી.
મુક્ત અવસ્થામાં દૃશ્ય (જગત) વગેરે રહેતું નથી.અને, જ્યાં સુધી દૃશ્ય વગેરે રહે ત્યાં સુધી મોક્ષનો અનુભવ થઇ શકતો નથી.
મોક્ષ અને દૃશ્ય(જગત) એ બંને જો ભેગાં રહી શકે,તો એક-બીજાથી નાશ થતાં-એ બંને અસત્ય ઠરે.
અને જો એ બંને અસત્ય ઠરે-તો,મોક્ષની પણ અસત્યતા જ સિદ્ધ થાય,પરંતુ,મોક્ષ એ તો જરા-મરણ-દુઃખ-આદિ વિકારથી રહિત છે,અને જીવનમુકતોના અનુભવ વડે સિદ્ધ છે,માટે તેની અસત્યતા કહી શકાતી નથી.
છીપની અંદર દેખાતા રૂપાની જેમ,જે દ્રશ્ય ભ્રાંતિ વડે જ માત્ર દેખાય છે અને સૂક્ષ્મ-દૃષ્ટિ વડે જોવા જતાં,
તે (દ્રશ્ય) દેખાતું નથી.આમ જે વસ્તુતઃ છે જ નહિ તો -તેનો નિષેધ કરવાથી પણ શું છે?
એ દૃશ્ય-જાળ નું અસ્તિત્વ માનવાથી મોટું દુઃખ થાય છે અને અભાવ માનવાથી મોટું સુખ થાય છે.
યુક્તિ-પૂર્વક મનન સહિત નિદિધ્યાસન કરવાથી,એ દ્રશ્યનો અભાવ દ્રઢતાને પ્રાપ્ત થાય છે.
હે અધમ પુરુષો,આત્મા અનાદિ સિદ્ધ છે,અને તે વધવું-ઘટવું-વગેરે વિકાર-માત્રથી રહિત છે,
તે પોતાના સ્વયં પ્રકાશથી અને શાસ્ત્રો-ગુરુ-આદિના ઉપદેશથી સપષ્ટ રીતે અનુભવમાં આવે છે,
છતાં તમે તે તરફ દ્રષ્ટિ જ કેમ કરતા નથી? તમે પોતાના આત્માને બંધનમાં નાખવા જ શું એ દ્રશ્ય-જાળને
પકડી રાખેલી છે? અને તેથી જ શું તમે દ્રશ્ય-વિષયોની આસક્તિને નથી છોડતા?
જો કાર્યભાવ-કારણભાવ વગેરે જો બ્રહ્મ-રૂપ જ છે-તો દેહ-આદિ મર્યાદાઓ રહેતી નથી
અને વિસ્તારને પ્રાપ્ત થઇ ગયેલા ચિન્માત્ર પ્રત્યગાત્મામાં (જીવમાં) પણ બ્રહ્મ-પણું સિદ્ધ થાય છે.
આમ,સર્વના આત્મા-રૂપ એક પરમ-તત્વ,સર્વત્ર પૂર્ણ-પણે વ્યાપી રહેલ છે,છતાં તેમાં દ્રષ્ટા-દ્રશ્ય-આદિ ભાવને વાસ્તવ-રૂપે સ્વીકારી લઇ,જેઓ બ્રહ્મ-જ્ઞાનને માટે સાધનોને શોધે છે,તેવા વાદી-રૂપી-પશુઓનું (વાદ-વાળાઓનું) કે તેવા તાર્કિક-શિષ્ય-રૂપી-પશુઓનું (તર્ક કરનારાઓનું) અમારે કશું પ્રયોજન નથી.
એક બ્રહ્મ-તત્વ સર્વત્ર ભરપૂર છે,તો તેમાં કાર્ય-કારણ-ભાવ ના બોધનો ક્યાં અવકાશ છે?
પવનની ચંચળતા માં,જળના પ્રવાહપણામાં ને આકાશની શૂન્યતામાં,જે કંઈ સ્વભાવ જેવો અનિર્વચનીય હેતુ છે,
તે જ ચિદાત્માના સૃષ્ટિ-રૂપે (સ્વભાવ) થઇ જવામાં (અનિર્વચનીય) હેતુ-રૂપ છે એમ જ સમજો.
હે રામચંદ્રજી,જો કાર્ય-કારણ-ભાવ-આદિ સર્વ બ્રહ્મ-રૂપ છે,તો પછી બ્રહ્મની અંદર જગતને કાર્ય-રૂપ કહી,
વળી પાછું બ્રહ્મનું "કારણ-પણું" સિદ્ધ કરવાની તે વાદીઓની વાત,તેમની નિર્લજ્જતા બતાવનાર છે.
ચૈતન્ય સિવાય બીજું કશું છે જ નહિ તો તો પછી ઈચ્છાઓનો ઉદય જ ક્યાંથી થાય?
બ્રહ્મના એક વિવર્ત-રૂપ-એવા-જગત (અને અહંકાર-દ્રશ્ય) માં બ્રહ્મ સિવાય બીજું કાંઈ પણ નથી.