Yog-Vasishth-Gujarati-યોગવાસિષ્ઠ મહારામાયણ-ઉત્તર રામાયણ-1286

(૨૧૪) ઉપદેશનાં વખાણ

વાલ્મીકિ કહે છે કે-વસિષ્ઠજી ઉપર પ્રમાણે કહેતા હતા તેવામાં,આકાશમાં દેવતાઓનો દુંદુભિનાદ થવા લાગ્યો
અને પૃથ્વી પર પુષ્પ-વૃષ્ટિ થવા લાગી.પછી પોતાના સ્થાનને અનુસરી ક્રમવાર યોગ્યતા પ્રમાણે સભાના સર્વ સભ્યોએ
તે દિવ્ય પુષ્પો લીધાં અને વસિષ્ઠના ચરણમાં પુષ્પાંજલિ અર્પણ કરવા લાગ્યા.

દશરથ રાજા કહે છે કે-અહો! અમે લાંબા કાળ સુધી આ સંસાર-રૂપી જંગલમાં ભમવાથી બહુ થાકી ગયા હતા,
પરંતુ આપના ઉપદેશથી અમે સુખથી આત્માવગાહનમાં અધિકારી થયા છીએ,ને વિશ્રાંતિ પામ્યા છીએ.

અનેક દૃષ્ટાંતો વડે,આપે અમારી દૃશ્યની ભ્રાંતિ દુર કરી છે.

Yog-Vasishth-Gujarati-યોગવાસિષ્ઠ મહારામાયણ-ઉત્તર રામાયણ-1285

જે સત્ય એવું ચિદાકાશ છે,તે જ સૃષ્ટિ-પ્રલય-રૂપ છે,તેનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ ન ઓળખાય,ત્યાં સુધી

તે દુઃખ આપે છે પણ જયારે તેનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ ઓળખવામાં આવે છે ત્યારે પરમ શાંતિનો લાભ થાય છે.

એ ચિદાકાશ જ દેવઘટરૂપ છે,પટરૂપ છે,શૈલરૂપ છે,સ્ફોટરૂપ છે,તટરૂપ છે ને વટરૂપ પણ છે,

તૃણ,અગ્નિ,સ્થાવર અને જંગમ એ સર્વરૂપ તે પોતે જ છે.ચિદાકાશરૂપ ના હોય એવું કશું પણ અહીં નથી.

એ એક જ વસ્તુ નિત્ય છે,ને બહાર પણ તે જ છે.આદિ-મધ્ય-અંત-રૂપ પણ તે છે અને ત્રિકાળ-રૂપ પણ તે જ છે.

એ ચિદાકાશમાં સર્વ વસ્તુ 'બ્રહ્મ-રૂપે' જોતાં તે સર્વ પ્રકારે છે અને 'દૃશ્ય-રૂપે' જોતાં તે સર્વ પ્રકારે સદૈવ નથી જ.

Yog-Vasishth-Gujarati-યોગવાસિષ્ઠ મહારામાયણ-ઉત્તર રામાયણ-1284

શિષ્ય : હે મહારાજ,જો દૃશ્ય(જગત) નથી તો પછી દૃશ્યના આકારે શી વસ્તુ ભાસે છે?

અને પાછો બોધ થઇ ગયા પછી તે દૃશ્ય કેમ ભાસતું નથી?કઈ વસ્તુનું એ રૂપ છે? ચિદાકાશનું કે કોઈ બીજાનું?

ગુરૂ : જેમ,છીપ,પોતાના ચકચકિતપણાથી રૂપાના આકારે સ્ફુરે છે,તેમ પોતાની સત્તાના બળથી,

આ સ્વચ્છ ચિદાકાશ જ જે કંઈ વિવર્ત (આભાસ કે વિલાસ) ના આકારે સ્ફુરે છે-તે જ જગતના નામે ભાસે છે,

બાકી જગત એ કોઈ બીજી વસ્તુ નથી,પણ ચિદાકાશ-રૂપ-વસ્તુનું (આભાસથી ભાસતું) એક સ્વરૂપ જ છે.

જેમ એક જ અવયવીનું સ્વરૂપ,શ્વેત (સફેદ) અને કૃષ્ણ(કાળાશ) એ બંને વડે યુક્ત હોય છે,

તેમ,પરમાત્માનું પોતાનું ચિદાકાશ-રૂપી-શરીર જ સૃષ્ટિ અને પ્રલય-એ બંને-રૂપે રહેલું છે.

વસ્તુતઃ તો તેના વિવર્તનું પ્રસરવું (સૃષ્ટિ) અને તેનું સમેટાઈ જવું (પ્રલય) એવી જ 'કલ્પના' કરવામાં આવી છે.