(૧) સાત્વિક બુદ્ધિ-પ્રવૃત્તિ (કર્મ માર્ગ) અને નિવૃત્તિ (સંન્યાસ માર્ગ)
કોને કહેવાય? શું કરવું? અને શું ના કરવું?ભય શાથી છે? કે નિર્ભયતા
શાથી છે? બંધન કેમ થાય છે?
(૨) રાજસિક બુદ્ધિ-જે બુદ્ધિના યોગે જીવ- ધર્મ અને અધર્મ –કર્તવ્ય અને
અકર્તવ્ય વિષે
યથાર્થ (સાચી રીતે) જાણતો નથી તેને રાજસ બુદ્ધિ કહે છે (૩૧)
(૩) તામસિક બુદ્ધિ-જે બુદ્ધિ અધર્મને ધર્મ માને છે અને અર્થનો
અનર્થ કરે છે-તેને તામસ બુદ્ધિ કહે છે (૩૨)
(૧) સાત્વિક ધૃતિ-જે એકનિષ્ઠ ધૃતિથી,યોગ
દ્વારા,મન,પ્રાણ અને ઇન્દ્રિયોની ક્રિયાઓને
–મનુષ્ય ધારણ કરે
છે-તે –(૩૩)
(૨) રાજસિક ધૃતિ-જે ધૃતિ વડે-ફળની
આકાંક્ષા રાખનાર મનુષ્ય,ધર્મ,અર્થ અને કામ ને
–આસક્તિપૂર્વક ધારણ કરે છે-તે-(૩૪)
(૩) તામસિક ધૃતિ- જે ધૃતિ વડે દુર્બુદ્ધિ
વાળો મનુષ્ય –નિંદ્રા,ભય,શોક,ખેદ,અભિમાન છોડતો નથી તે-(૩૫)
ઉપર પ્રમાણે-ત્રણે પ્રકારની બુદ્ધિ-જે જે કર્મનો
નિશ્ચય કરે છે (ધૃતિ)-તે તે કર્મને ઇન્દ્રિયો વડે ઉત્પન્ન
કરવામાં આવે છે, આમ તે
કર્મની પૂર્ણતા થવા માટે ધૃતિની અનુકુળતા
આવશ્યક છે.
અને આ રીતે જે કર્મો ઉત્પન્ન થયા તે કર્મોને જે
ફળ આવે છે તેને “સુખ” કહે છે.
આ “સુખ” પણ ગુણો(સત્વ,રજસ,તમસ) વડે ત્રણ પ્રકારનામાં વિભક્ત થયેલું છે.(૩૬)
(૧) સાત્વિક સુખ-જે આરંભમાં ઝેર જેવું પણ પરિણામે-
અમૃત જેવું છે,
અને જે આત્મવિષયક બુદ્ધિના કારણે પોતાના પવિત્ર મનમાંથી જન્મેલું છે-તે-(૩૭)
(૨) રાજસિક સુખ- જે વિષય અને ઇન્દ્રિયોના સંયોગથી જન્મેલું અને આરંભમાં અમૃત જેવું
પણ પરિણામે ઝેર જેવું છે-તે. (૩૮)
(૩) તામસિક સુખ-જે આરંભથી અંત સુધી મનુષ્યને
મોહ માં ડુબાડે છે,
અને જે સુખ-આળસ,નિંદ્રા અને પ્રમાદમાંથી જન્મેલું છે-તે-(૩૯)
પ્રકૃતિમાંથી ઉત્પન્ન થયેલા આ ત્રણ ગુણો (સત્વ,રજસ,તમસ)થી અલિપ્ત એવી કોઈ પણ વસ્તુ –
ત્રણે લોક (સ્વર્ગ,મૃત્યુ,પાતાળ)માં નથી.
આ ત્રણ ગુણોની શક્તિ એટલી બધી છે કે-તેણે એક લોકના ત્રણ લોક બનાવી દીધા છે,
અને એક દેવના ત્રણ દેવ (બ્રહ્મા,વિષ્ણુ,મહેશ)
બનાવી દીધા છે. (૪૦)
તેમજ ચાર વર્ણો અને તેમનાં કર્મો પણ જુદા જુદા –આ
પ્રકૃતિની લીધે જ થયા છે.
બ્રાહ્મણ,ક્ષત્રિય,વૈશ્ય અને શૂદ્રનાં
કર્મો,પ્રકૃતિજન્ય ગુણો વડે ભિન્ન ભિન્ન છે.
પોતપોતાનાં કર્મોમાં (સ્વ-કર્મ) જે તત્પર હોય
છે-તેને જ જ્ઞાન નિષ્ઠા પ્રાપ્ત થાય છે. (૪૦-૪૫)