એમ વિચાર કરી,સતી ચૂડાલાં પોતાનો દેહત્યાગ કરવા માટે તૈયાર થઇ પણ,પાછો એ રાણીએ વિચાર કયો કે-
હું એ રાજાના દેહને તપાસી જોઉં,કે જો તેના હૃદયાકાશની અંદર જાગ્રત થવાના બીજ-રૂપે કોઈ "સત્વ-શેષ" હશે,તો તે રાજા કાળે કરીને જાગ્રત થઇ જશે અને મારી પેઠે વ્યવહાર કરવા છતાં,પૂર્ણ જીવનમુક્ત થઇ જશે.
પણ જો કદાચિત તેનામાં કોઈ સત્વ-શેષ નહિ હોતાં,વિદેહમુક્ત થયો હશે તો હું પણ તેની સાથે વિદેહમુક્ત થઈશ.આમ વિચારી તેણે રાજાના શરીરને સ્પર્શ કરી જોતાં તેને શરીરની ગરમીથી (અને હવે પછી આગળ કહેલાં ચિહ્નોથી) જણાયું કે-રાજામાં હજી સત્વ-શેષ બાકી રહ્યો છે.
રામ કહે છે કે-હે મહારાજ અત્યંત શાંત ચિત્તવાળા અને કાષ્ટ જેવી નિશ્ચળ સ્થિતિને પ્રાપ્ત થયેલા ધ્યાન-નિષ્ઠ
(સમાધિસ્થ) પુરુષનું સત્વ-શેષ-પણું શી રીતે જણાય?
વસિષ્ઠ કહે છે કે-જે પુરુષનું ચિત્ત સર્વ પ્રકારની ગતિનો ત્યાગ કરીને સ્થિર થયું હોય,
અને તેના ચિત્તમાં રહેલા સર્વ વિકારો શાંત થયા હોય,
તો પણ તે સમાધિમાંથી જાગ્રત થવા-રૂપ કોઈ "સુક્ષ્મ વસ્તુ" રહી ગઈ હોય,તેને "સત્વ-શેષ" કહે છે.
તેવા પુરુષનું શરીર પ્રથમ જેવું હોય તેવું જ સરખી રીતે પૂર્ણતાવાળું રહે છે,તે નાશ પામતું નથી,વધતું નથી,
કરમાઈ જતું નથી કે ખીલતું પણ નથી,માત્ર પ્રથમ જેવું હોય તેવું જ રહે છે.
દ્વિત્વ-એકત્વ-આદિ વિકલ્પો વડે જોડાયેલ હોવાથી,જે પુરુષનું ચિત્ત સંકલ્પ-રૂપે સ્ફુરે છે
તેનો જ દેહ,વિકારો વડે,બીજી તરેહનો થઇ જાય છે,પરંતુ જેના ચિત્તમાં સંકલ્પ સ્ફુરતો જ નથી,
તેનો દેહ કોઈ દિવસ વિકારો વડે બીજી તરેહનો થતો જ નથી,પણ જેવો હોય તેવો ને તેવો જ રહે છે.
હે રામચંદ્રજી,વ્યવહારના કારણ-રૂપ સર્વ ભાવ-વિકારો (વધવું-ઘટવું-ઉત્પન્ન-નાશ-વગેરે) નું કારણ,
ચિત્તનું સંકલ્પ-રૂપે સ્ફૂરણ થવું તે જ છે.એ પુનર્જન્મના બીજ-રૂપ સંકલ્પને લીધે જ એક દેહમાંથી બીજા દેહમાં જવાને તૈયાર થયેલા ચિત્તના હર્ષ-મોહ-વગેરેને વારંવાર રોક્યા છતાં તાબામાં રહી શકતો નથી.