કેટલાએક મહાત્માઓ,અનેક ખટપટોથી ભરેલા વ્યવહારોમાં હોવા છતાં,પણ મનમાં અતિ શીતળ રહે છે.તો-કેટલાએક મૂઢ પુરુષો પથરાની જેમ કશી ક્રિયાઓ કરતા નથી-તો પણ મનમાં તપ્યા કરે છે.
કેટલાએક જીવનમુક્ત પુરુષો (ભૃગુ-ભરદ્વાજ-શુક-વગેરે) પરમબોધને પ્રાપ્ત થઇ વનમાં ગયેલા છે.
કેટલાએક (જનક-શર્યાતી-માંધાતા-સાગર-વગેરે) છત્ર-ચામરો ની મોજ માણતા રાજ્યોમાં રહેલા છે.
કેટલાએક (બૃહસ્પતિ-શુક્રાચાર્ય-ચંદ્ર-સૂર્ય-સપ્તર્ષિઓ-વગેરે) આકાશની અંદર નક્ષત્રોના ચક્રમાં રહેલા છે.કેટલાએક (અગ્નિ-વાયુ-વરુણ-યમ-નારદ-વગેરે) દેવ-પદવી ને પ્રાપ્ત થઇ વિમાનોમાં બેસીને ફરે છે,કેટલાએક (બલિરાજા-પ્રહલાદ-વગેરે) પાતાળમાં રાજ્ય કરે છે.
કેટલાએક જીવનમુક્ત પુરુષો (ભૃગુ-ભરદ્વાજ-શુક-વગેરે) પરમબોધને પ્રાપ્ત થઇ વનમાં ગયેલા છે.
કેટલાએક (જનક-શર્યાતી-માંધાતા-સાગર-વગેરે) છત્ર-ચામરો ની મોજ માણતા રાજ્યોમાં રહેલા છે.
કેટલાએક (બૃહસ્પતિ-શુક્રાચાર્ય-ચંદ્ર-સૂર્ય-સપ્તર્ષિઓ-વગેરે) આકાશની અંદર નક્ષત્રોના ચક્રમાં રહેલા છે.કેટલાએક (અગ્નિ-વાયુ-વરુણ-યમ-નારદ-વગેરે) દેવ-પદવી ને પ્રાપ્ત થઇ વિમાનોમાં બેસીને ફરે છે,કેટલાએક (બલિરાજા-પ્રહલાદ-વગેરે) પાતાળમાં રાજ્ય કરે છે.
પશુઓની તથા પક્ષીઓની જાતિઓમાં પણ કેટલાએક (ગરુડ-હનુમાન-વગેરે) જીવનમુક્ત લોકો છે.
તો દેવતાઓની યોનિઓમાં પણ કેટલાએક અજ્ઞાનીઓ છે.
"દેવતાઓની યોનિ અત્યંત સાત્વિક છે-તેમ છતાં-તેમાં કેટલાએક અજ્ઞાનીઓ કેમ છે?"
એવી શંકા રાખવી નહિ,કેમકે-અત્યંત વિસ્તીર્ણ અને સર્વ-રૂપ પરમાત્મામાં "માયા નામની વિચિત્ર શક્તિ" ને
સર્વ-દેશ-કાળમાં,સર્વ-પ્રકારે અને સર્વથી સર્વ થવું સંભવે છે.
"દૈવ" નો અત્યંત આરંભોથી ભરેલો નિયમ વિચિત્ર છે,અને તેમાં મન આદિ અંશોની વિચિત્રતાને લીધે,
સર્વત્ર-સઘળું,અસંભવિત પણ જોવામાં આવે છે.
"દૈવ" એ બીજો કોઈ પદાર્થ નથી,પણ,જે ચૈતન્ય-રૂપ આપણો આત્મા છે તે જ -
દૈવ-બ્રહ્મા-વિષ્ણુ-શિવ-વિધાતા-સર્વેશ્વર-કે ઈશ્વર-વગેરે નામોથી કહેવાય છે.
માયા-રૂપી શક્તિ કે જેમાં તુચ્છ વસ્તુ (રેતી)ની અંદર ઉત્તમ વસ્તુ (સોના) ની સ્થિતિ અને
ઉત્તમ વસ્તુ (સોના)ની અંદર તુચ્છ વસ્તુ (મેલ) ની સ્થિતિ-આદિ-અનેક ગરબડો જોવામાં આવે છે.તેમાં અસંભવિત એવું શું હોય? અયોગ્ય પદાર્થોમાં પણ યુક્તિથી જોઈએ તો-કોઈ જાતની યોગ્યતા જોવામાં આવે છે,જેમ કે-
પાપનું ફળ અત્યંત યોગ્ય છે,તો પણ તેની બીકથી લોકો ધર્મમાં પ્રવર્તે છે,તો એટલી તેમાં યોગ્યતા પણ છે.
જે પદાર્થ શૂન્ય હોય તેમાંથી પણ કોઈ સમયે સાચું ફળ થતું જોવામાં આવે છે -જેમ કે-
ધ્યાન-યોગ અત્યંત શૂન્ય છે-તો પણ તેનાથી સાચા બ્રહ્મ-પદની પ્રાપ્તિ થાય છે.
જે પદાર્થ મુદ્દલે હોય જ નહિ-તે પદાર્થ પણ દેશના તથા કાળના વિલાસને લીધે ઉદય પામે છે-જેમકે-
ઈન્દ્રજાળની સૃષ્ટિમાં શિંગડા-વાળા સસલાં જોવામાં આવે છે.
જે પદાર્થો,વજ્ર જેવા અત્યંત દૃઢ હોય તેઓ પણ ક્ષય પામતા જોવામાં આવે છે-જેમ કે-
કલ્પ ના અંતે,ચંદ્ર-સૂર્ય-પૃથ્વી-સમુદ્રો-વગેરે પણ ક્ષય પામે છે.
હે રામ, આ પ્રમાણે,જગત અનિયમિત સ્થિતિ વાળું જ છે,
અને તેમાં અનેક પદાર્થો સંભવે અને અનેક પદાર્થો ના સંભવે-એવો કોઈ જ જાતનો ક્રમ નથી-માટે-
હર્ષ-ક્રોધ-ખેદને ત્યજીને વ્યવહાર સંબંધી ફળોની આશાને ત્યજી દઈને "સમતા" પામો.
આ જગતમાં અસંભવિત પણ સંભવિત થઇ જાય છે અને સંભવિત -અસંભવિત થઇ જાય છે.
એટલા માટે આ ગરબડિયા જગતની ઉપર રુચિ તથા અરુધી-એ બંને નો ત્યાગ કરીને "સમતા" ધરો.
હે રામ, મુક્તિ આત્મા-રૂપ હોવાને લીધે સર્વદા પ્રાપ્ત જ છે,માટે તેના ટળી જવાની શંકા જ નથી.
આ લોકમાં કહેવામાં આવે છે કે-"મુક્તિ પ્રાપ્ત થઇ" પણ તે કંઈ નવી પ્રાપ્ત થતી નથી!!
પરંતુ જેમ કંઠમાં પહેરેલો હાર,તેનું સ્મરણ થવાથી પ્રાપ્ત થયેલો કહેવાય છે,
તેમ,મુક્તિ માત્ર "વિવેક" પ્રાપ્ત થવાથી પ્રાપ્ત થયેલી કહેવાય છે.
મનનો ક્ષય થવાથી મુક્તિ થાય છે અને મનનો ક્ષય વિવેક થી થાય છે.માટે તમે વિવેકને પ્રદીપ્ત કરો.