નિર્વિકાર,શાંત અને સુખ-રૂપ છે,તો પછી,તેનામાં શી રીતે? કયા કાળમાં? અને શાથી? કર્તા-પણું તથા ભોક્તાપણું ઘટી શકે?
આ જગત-આદિ કોઈનું બનાવેલું નથી,તેથી તે છે જ નહિ,અને તમે પણ (બ્રહ્મની જેમ) કર્તા-ભોક્તા નથી,માટે,આ સર્વ (દેખાતું જગત અને સર્વ) જન્મ-આદિ વિકાર વગરનું,સુખ-રૂપ,શાંત પરબ્રહ્મ-સ્વરૂપ જ છે.
જયારે કોઈ પણ કારણનું,આ જગત,કાર્ય નથી,ત્યારે આ જગતનું મિથ્યાપણું સિદ્ધ થવાથી,
સર્વ પદાર્થોનો અભાવ સિદ્ધ થાય છે અને જયારે કોઈ પણ પદાર્થ જ નથી-એમ સિદ્ધ થાય ત્યારે
(જાણવાનો કોઈ વિષય ના હોવાથી) કોનું જાણવા-પણું રહે?
આમ એવું જાણવાનો જ અભાવ થતાં,"હું જાણનાર છું"
એવું અભિમાન ધરાવનાર "અહંકાર" નું પણ કોઈ કારણ રહેતું નથી.(તે અહંકાર નિર્મૂળ થઇ જાય છે)
માટે આ રીતે તમે,આત્મ-સ્વ-રૂપથી શુદ્ધ અને મુક્ત જ છો.તમને બંધ-મોક્ષની કલ્પના ઘટતી જ નથી.
શિખીધ્વજ કહે છે કે-હે મહારાજ,આપના કહેવાથી હવે હું પૂરી રીતે સમજ્યો છું.
બ્રહ્મ પોતે કોઈનું કારણ ના હોવાથી,તે કર્તા નથી એમ હવે હું સમજુ છું.કોઈ કર્તા ના હોવાથી જગત પણ નથી.
જગત ના હોવાથી આ નામ-રૂપ-વાળા-પદાર્થો પણ નથી.અને તે નામ-રૂપ-વાળા પદાર્થો ના હોવાને લીધે ચિત્ત અને તેના બીજ-રૂપ અહંકાર પણ નથી.આ રીતે અહંકાર સુધીના સર્વ જડ-વર્ગનો અભાવ હોવાથી
હું શુદ્ધ છું,જ્ઞાનસ્વરૂપ અને સુખરૂપ જ છું.હું મને પોતાને જ નમસ્કાર કરું છું.
આપે કહેલી યુક્તિ પ્રમાણે વિચાર કરવાથી,અધ્યારોપની દૃષ્ટિએ,અહંકારથી આરંભી-સર્વ પદાર્થો જડ પદાર્થો હોય એમ જ લાગે છે,અને વિવેક વડે પાછો સર્વ અહંકાર-વગેરે જડ-વર્ગનો અપવાદ થઇ જતાં,તે સઘળું જગત મિથ્યા-રૂપ જ ભાસે છે.આ પ્રમાણે,જ્ઞાન થવાથી બ્રહ્માંડના અધિષ્ઠાન આકાશની પેઠે હું વિક્ષેપ-રહિત થયો છું.
દેશ-કાળ-દેહ-રચનાઓ અને આ સર્વ કાર્યો સહિત જગતના પદાર્થોના વિભાગો જે મને ભાસતાં હતાં,
તે બધું આજે ઘણે કાળે નિવૃત્ત થયું.અને શાંત,નિર્વિકાર પરબ્રહ્મ જ અવશેષ રહ્યું.
હવે હું શાંત થયોછું,મુક્ત થયો છું,ચારે બાજુ પૂર્ણપણે થઈને રહ્યો છું,હું જન્મતો નથી કે મરતો પણ નથી,
હું આ પ્રમાણે હવે બ્રહ્મરૂપ થઈને રહ્યો છું અને તમે પણ જેમ છો-તેમ જ એ અભયપદમાં સદાકાળ રહો.
(૯૬) શિખીધ્વજનો બોધ
વસિષ્ઠ કહે છે-એ પ્રમાણે,તે શિખીધ્વજ રાજા બ્રહ્મમાં શાંતિ પામી,એક મૂહુર્ત સુધી,નિશ્ચલ અને શાંત મનવાળો થઈને રહ્યો.જયારે એ રાજા નિર્વિકલ્પ સમાધિ વડે બ્રહ્મમાં એકરસ થઇ જવા માટે,તે સમાધિમાં પ્રવેશ કરવા તૈયાર થયો,ત્યારે કુંભમુનિએ પોતાની લીલાથી,તત્કાળ (કેટલોક બોધ હજી બાકી રહી ગયો હોવાથી) તેને જગાડ્યો.